Tapas - rozpłomienianie praktyki

M. Govindan Satchidananda

Na odwieczne pytania: „Kim jestem?”, „Jak poznać Boga?”, „Jak odnaleźć  szczęście w świecie pełnym cierpienia?” odpowiedzią jest – w wielkich tradycjach duchowych – przejście procesu oczyszczenia. Jako ludzie jesteśmy na fundamentalnym poziomie skażeni – nie znamy istoty naszej prawdziwej jaźni i utożsamiamy się z naszym ciałem i umysłem. Nasze sympatie i nasze awersje przynoszą nam jeszcze więcej bólu. Joga proponuje zestaw praktycznych narzędzi do przekroczenia tych niedoskonałości natury ludzkiej. Choć można ją ujmować z różnych perspektyw, to warto spojrzeć na nią jak na całościowy system samooczyszczenia. Tapas czy też asceza to wyrzeczenie, wola i wytrzymałość zaprzęgnięte do starań o oczyszczenia się i przeciwstawienie naszym nawykowym zachowaniom. Według Patańdżalego (I.43): "PO OCZYSZCZENIU Z PRZYPOMNIEŃ JAK GDYBY POZBAWIONE SWOJEJ NATURY, UJAWNIAJĄCE SAMĄ TYLKO RZECZ – BEZ MYŚLENIA” [tłum. Leon Cyboran]

„Tapas” dosłownie oznacza żar. Najwcześniejsze określenie jogina pojawiło się ju ż w Wedach, najdawniejszych tekstach Indii, i brzmiało „tapaswin”, czyli „ten, który posiadł tapas&rdqu o;, ten, kt o praktykuje tapas – dobrowolne stawia przed sobą wyzwania. Surja, wedyjski bóg słońca, miał być pierwszym tapaswin em i uznaje si ę go za założyciela jogi, Hiranjaharbhę („złoty zarodek”, „słońce”). W Bhagawadgicie (4.1) jako pierwszego nauczyciela jogi przywołuje się Wiwaswata. Najdawniejsi jogini (tapaswini) byli czcicielami słońca, a pozostałości tych archaicznych pokładów jogi odnajdujemy w „powitaniu słońca”, popularnym zestawie ćwiczeń wspólnych dla wszystkich tradycji hatha jogi.

Patańdżali mówi w sutrze III.55, że oświecenie przychod zi, g dy umysł stanie się czysty jak lustro i odbije przyrodzo ną świetlistość Jaźni, Czystej Świadomości:  "Gdy jednakowość czystości sattwy i Puruszy – to jedyność (kajwalja)” ([tłum. L. Cy boran].

Tapas oznacza „żarliwą praktykę”, „ascezę”. Odnosi s ię do każd ej intensywnej czy przedłużającej się praktyki nastawionej na samourzeczywistnienie, która zakła da przekroczenie naturalnych skłonności ciała, psychiki i umysłu. Ponieważ ciało, emocje i umysł stawiają opór, efektem ubocznym takic h praktyk może być ból - nigdy nie jest on jednak celem. Celem jest przełamanie dominacji ego i samowchłonięcie świadomości, zyli Urzeczywistnienie.

W Jogasutrach (II. 1) Patańdżali następująco definiuje krijajogę: „ASCEZA [tapas], MEDYTACJA, SKUPIENIE SIĘ NA IŚWARZE – KRIJAJOGĄ” W wersie I.13 wyjaśnia, co dokładnie oznacza praktykowanie: „ĆWICZENIE – DĄŻENIEM DO STAŁOŚCI W NIM&r dquo; [tłum. L. Cyboran].

Tapas zaczyna się od podjęcia intencji, ślubowania, by wyt rwać w jakimś wyrzeczeniu. Wyrze czenie to może dotyczyć dowolnej dziedziny życia: przyjemności fizycznej, określonego pożyw ienia, przygodnych kontaktów seksu lnych, oglądania telewizji, czy – gdy trwamy pogrążeni w medytacji – wykonywania zbędnych ruchó w. Chodzi o zdystansowanie się do naszych przywiązań i awersji, a także wszystkich myśli i wrażeń o treści: „Jestem tym uczuciem, wrażeniem, myślą&rdquo ;. Oddzielenie takie określa się mianem wajragji. Wymaga ono wysiłku woli podejmowanego regularnie, p rzez dłuższy czas, wyznaczony przez praktykującego w treści ślubowania. Półgodzinna lub godzinna medytacja. Jednodniowy post. Powstrzymanie się od spożywania określonego pożywienia, napojów czy angażowania się w miłą dla nas aktywność przez okres miesiąca. Wysiłek taki wymaga wytrwałośc i. Tak jak sportowiec rozwijający siłę fizyczną tapaswin rozwija siłę swej woli stopniowo, regularnie, wielokrotnie poddając się ej kontroli. Należy zaczynać od względnie krótkich odcinków czasu, przez które będziemy oddalać od siebie uczucia satysfakcji i awe rsji. Czas ten stopniowo powinniśmy wydłużać, by ostatecznie  całkowicie s ię ich wyzbyć. Na końcu swej drogi tapaswin osiąga stan doskonałego spokoju, w którym odczuwa radość, niezależnie od tego, czy przedmiot jego pożądania lub awersji jest obecny czy nie. Intencja, wyrzeczenie i wytrwałość to główne filary tapasu, a ich owocem jest zachowanie wewnętrznego spokoju wobec dualizmów naszego życia.

W świecie nakierowanym na poszukiwanie przyjemności i konsumeryzm takie dobrowolne wyrzeczenia mogą wydawać się czymś niezrozumiałym, nieracjonalnym i sprzecznym z potocznym wyobrażeniem o tym, jak powinno wyglądać „dobre życie”. Ci, którzy tak myślą, nie są w stanie dostrzec radości skrywającej się w naszym wnętrzu, czekającej, by się ujawnić, gdy zapanujemy nad neurotycznymi odruchami naszej psychiki. Nasz umysł nieustannie miota się między pożądaniami i lękami, lecz gdy spróbujemy odnieść się do nich bez namiętności, rozpierzchną się jak mgła.

W Bhagawadgicie (17.14-16) wyr óżnia się trzy rodzaje tapasu: ascezę ciała, ascezę mowy i ascezę myśli. Asceza ciała polega na czystości, wstrzemięźliwości seksualnej, po wstrzymywaniu się od przemocy, łagodności obycia, empatii i praktykach pobożnościowych. Wstrzemięźliwość mowy to mówienie tylko teg o, co jest zgodne z prawdą, pomocne i niezbędne - po uprzednim namyśle. Może też polegać na wyśpiewywaniu litanii bożych imion podczas praktyk dewocyjnych. Wstrzemięźliwość umysłu to utrzymywanie wyciszenia, pogody ducha, skupienia, czujności i unikanie ni przychylnyc h myśli. Tego rodzaju wyrzeczenia pomagają pielęgnować pozytywne emocje, takie jak miłość, wdzięczność, odwaga i akceptacja.

Ascezę należy podejmować bez perspektywy nagrody, lecz z wiarą w skuteczność drogi jogicznej. W ten sp osób rozwijamy w sobie wewnętrzny spokój, będący warunkiem oświecenia. Niezależnie od tego, czy osiągniemy sukces czy poniesiemy por ażkę, czy będzie nam wygodnie czy niewygodnie, zimno czy ciepło, czy będziemy zmęczeni czy wypoczęci, powinniśmy wytrwać w spokojnej akceptacji tego, co przynosi każda kolejna chwila. Przekroczymy wówczas dualność i zbliżymy się do osiągnięcia jedności (kajwalja).

Praktykując tapas, rozwijamy w sobie wielką siłę woli, dzięki której zyskamy władzę nad naszym życiem i będziemy w stanie pokonać wszelkie przeszkody. Odkryjemy w sobie światło ponadumysłowej świadomości. Rozbłyśniemy jak słońce, nie tylko w naszym ciele subtelnym, lecz także fizycznym. Staniemy się źródłem światła, ciepła i miłości.

Ćwiczenie

1. Sporządź listę rzeczy , do których jesteś przywiązany, na przykład ulubionych potraw, rozrywek, zajęć czy przedmiotów.
2. Złóż ślubowanie, w którym wyrazisz swoją intencję, by przez kolejne trzy tygodnie odmawiać sobie jednej z nich.
3. Sporządź listę rzeczy, które budzą w Tobie awersję, na przyk ład przedłużająca się medytacja, określone pozycje ciała, rodzaje pokarmów (być może zdrowe, ale nie budzące w nas apetytu), prace domowe, ćwiczenia fizyczne, kontakty z niektórymi krewnymi.
4. Złóż ślubowanie, w którym wyrazisz swoją intencję, by przez kolejne trzy tygodnie nie mieć kontaktu z przynajmniej jedną z nich.

Copyright: M. Govindan Satchidananda, September 2006